Politiek & Recht: wat als de gemeente opeens gaat handhaven?

Soms wil een gemeente opeens handhaven in een situatie die al jarenlang bestaat, bijvoorbeeld een einde maken aan een ligplek die in strijd is met het bestemmingsplan. Bootbewoners denken in zo’n geval vaak dat ze gewoonterecht hebben. ‘Dat kan toch niet zomaar?’ vragen ze mij dan. Mijn antwoord is dan: ‘Ja, dat kan wel.’ In dit stukje zal ik dat ‘zomaar’ wat nuanceren.

Tekst Cor Goudriaan

ls een situatie in strijd is met het bestemmingsplan, is de gemeente in beginsel verplicht daaraan een einde te maken. De gemeente moet daarbij wel onderzoeken of legalisering mogelijk is. Maar dat die strijdige situatie al jarenlang bestaat, betekent niet dat de gemeente niet meer hoeft te handhaven. Het brengt hoogstens met zich mee dat de gemeente de overtreder een wat langere termijn moet gunnen om de situatie te beëindigen.

In de praktijk loopt het vaak niet direct zo’n vaart. Vooral als de gemeente al die tijd op de hoogte was van de strijdige situatie, zal zij zich al gauw verplicht voelen een redelijke oplossing voor de woonbootbewoner te vinden. Maar een echt juridische verplichting is dat niet; het is meer een politieke kwestie.

Wat veel voorkomt is dat een bouwwerk (op de wal) vele jaren geleden gebouwd is zonder bouwvergunning. Als dat in strijd is met het huidige bestemmingsplan, kan de eigenaar worden verplicht tot afbraak. Dat speelt met name als derden (omwonenden) bij de gemeente een ‘verzoek om handhaving’ indienen.

Is legalisering mogelijk?

Wél een juridische verplichting voor de gemeente is dat zij onderzoekt of legalisering mogelijk is. Wat zegt het bestemmingsplan precies? Staat in de regels dat B&W mag afwijken van het ligplaatsverbod (binnenplanse afwijkingsmogelijkheid)? Meestal niet. Is dan afwijking van de planregels via een omgevingsvergunning mogelijk? Dat is een zware procedure en de gemeente (dan wel de bewoner) moet daarvoor een sluitende ‘ruimtelijke onderbouwing’ aanleveren. Let wel: de gemeente heeft in dit soort zaken een grote beleidsvrijheid om wel of niet alsnog een vergunning te verlenen.

Wet Verduidelijking en legalisering

Door de uitspraak van de Raad van State in 2016 dat woonboten bouwwerken zijn, lagen vrijwel alle woonboten in strijd met de bouwregels in de bestaande bestemmingsplannen. Dat is rechtgetrokken door de Wet verduidelijking voorschriften woonboten. Daardoor hebben per 1 januari 2018 de meeste bestaande woonboten een omgevingsvergunning die afwijking van het bestemmingsplan ‘legaliseert’. Zie ook de VLOT van maart 2018 en corgoudriaan.nl.

Is er een handhavingsbeleid?

Ik heb eens een zaak behandeld waarbij een woonboot hoger was dan toegestaan in de vergunning. De gemeente ging die regel handhaven en schreef mijn cliënt aan om de woonboot te verlagen. Mijn cliënt beriep zich op het gelijkheidsbeginsel en leverde een compleet boekwerk aan met foto’s van vergelijkbare gevallen: vele boten die hoger waren dan de vergunning toestond. Omdat de gemeente niet kon aantonen dat zij een consistent handhavingsbeleid had, won de cliënt de procedure op grond van het gelijkheidsbeginsel. Twee punten zijn daarbij van belang. Ten eerste: het is vaste jurisprudentie dat de gemeente een inzichtelijk handhavingsbeleid mag opstellen waarin prioriteit wordt gegeven aan de handhaving van een bepaald soort gevallen en andere gevallen pas later aan de beurt komen. En ten tweede gaat het gelijkheidsbeginsel vaak niet op. De gemeente stelt meestal dat het geval waarmee wordt vergeleken niet ‘gelijk’ is, en dat wordt heel vaak door de rechter gehonoreerd.

Wat te doen bij handhavingsbedreiging:

• • Zoek uit welke regel volgens de gemeente wordt overtreden en of legalisering alsnog mogelijk is.
  • Ga in gesprek met ambtenaren en/of de betreffende wethouder.
  • Daarnaast (of als dat niet helpt): ga in gesprek met raadsleden. Laat ze de onredelijkheid van het alsnog handhaven zien. Realiseer je daarbij dat raadsleden weinig zicht hebben op het wonen op een boot. Nodig ze aan boord uit, zodat ze dat eens kunnen ervaren. Dat geldt ook voor ambtenaren en wethouders.
  • Je kunt ook onderzoeken of er (precies) gelijke gevallen zijn waartegen de gemeente niet optreedt, maar zoals gezegd biedt een beroep op het gelijkheidsbeginsel niet vaak kansen.

Cor Goudriaan woont al veertig jaar op een woonboot en is advocaat, gespecialiseerd in woonbootzaken.